استفتائات ازدواج و خانواده- آیة الله خامنه ای( مدظله العالی)
بنام خالق عشق
ازدواج مرد غیر مسلمان با زن مسلمان
سؤال: حکم زن غیر مسلمانى که با مرد غیر مسلمان ازدواج کرده و بعد از ازدواج، آن زن مسلمان شده چیست؟ آیا بر شوهرش حرام مىشود؟
پاسخ:زن باید یک عدّه صبر کند، چنانچه در این زمان شوهر نیز مسلمان شد، ازدواج باقى است والا فسخ مىشود.
خبر ندادن از عیوب زوج هنگام عقد
سؤال: آیا کتمان حقیقت وجود سابقه بیماریهاى صعب العلاج از قبیل سرطان زوجه در زمان عقد و مشخص شدن آن پس از ازدواج به عنوان فریب در ازدواج تلقى شده و امکان فسخ نکاح وجود دارد؛ در هر صورت آیا پرداخت مهریه بر شخص فریب خورده الزامى است یا خیر؟
پاسخ:اعلام عیوب لازم نیست بلکه پوشاندن عیوب در صورتى که بدون پوشاندن براى بیننده قابل تشخیص باشد تدلیس محسوب مىشود، بنابراین اگر عیب قابل تشخیص را پوشانده و مخفى کرده تا داماد مطلع نشود و یا در ضمن عقد نکاح شرط سلامت از عیب شده باشد، خیار فسخ دارد وگرنه ندارد.
ازدواج با خواهر رضاعى
سؤال: همسر شخصى با رعایت آداب کامل از مادرش شیر خورده است آیا محرمند و باید از هم جدا شوند؟ در صورت محرمیت آیا براى جدا شدن احتیاج به طلاق هست؟
پاسخ:در فرض سؤال محرم هستند و باید از همدیگر جدا شوند و نیازى به طلاق نیست.
ازدواج زن با نوه‌ى شوهر سابقش
سؤال: آقایى بخاطر محرم شدن با خانواده‌اى، با دختر آن خانواده صیغه عقد موقت خوانده است مسأله ازدواج این دختر با پسرى که نوه دخترى آن آقا مى‌باشد، چگونه است؟
پاسخ:آن دختر، جدّه ناتنى آن پسر محسوب شده و نمى‌توانند با هم ازدواج کنند.
کیفیت وکالت مرد از طرف مقابل در اجراى صیغه
سؤال: براى عقد موقت اگر مرد خودش وکیل زن شود باید چگونه صیغه را قرائت کند تا صحیح باشد؟
پاسخ: در عقد موقّت بعد از تعیین مَهر و مدّت و اخذ وکالت از زن، مرد مى‌گوید: «اَنْکَحْتُ مُوَکِّلَتى لِنَفْسى فِى المُدّة المَعلومَة على المَهْر المَعلوم»، و بعد بلافاصله مرد مى‌گوید: «قَبِلْتُ هٰکَذا».
عقد ازدواج باطل
سؤال: آیا اگر مرد و زنى متوجه شوند که عقدشان اشتباه بوده باید دوباره بخوانند؟
پاسخ: در صورت اطمینان به بطلان عقد، باید آن را بطور صحیح انشاء کنند.
عقد ازدواج به روش سنى‌ها
سؤال: آیا عقد ازدواج به روش سنى‌ها صحیح است یا خیر؟
پاسخ: در عقد ازدواج پس از حصول شرایط صحت، انشاء جدى عقد کافى است خواه بر اساس مذهب اهل سنت نزد عدلین باشد یا نباشد.
اجراى صیغه عقد بدون آگاهى زن
سؤال: پدر من شهید شده‌اند و مادرم بعد از شهادت ایشان با آقایى ازدواج کرده‌اند که یک پسر داشت بعد از اینکه ما به سن تکلیف رسیدیم مادرم و همسرشان تصمیم گرفتند تا مسأله محرمیت را در خانه حل کنند براى خواهر بزرگ من و پسر خوانده‌ام، صیغه مدت‌دار محرمیت خوانده‌اند و براى من و ابوى (پدر خوانده‌ام) هم همینطور. ولى بدون اطلاع دقیق من و خواهرم، پدرخوانده‌ام فقط به ما گفته بودند آیا مى‌خواهید در خانه راحت باشیم و مشکل محرمیت نداشته باشیم؟ و ما اظهار رضایت کردیم ولى نمى‌دانستیم این محرمیت چگونه حاصل مىشود یعنى نمى‌دانستیم قرار است ما را به عقد چه کسى درآورند، ولى ایشان همین اظهار رضایت براى راحت بودن با پسرشان را به مثابه اظهار رضایت براى صیغه تلقى کرده و صیغه را جارى کردند. با توجه به عدم علم من به چگونگى محرمیت، نظر مبارک حضرت عالى در مورد صحّت این عقد بفرمایید.
پاسخ: اگر شما مى‌دانستید آنچه قرار است اجرا شود، صیغه ازدواج موقّت شما با یک شخص است، ولو شخص را نشناسید، این ازدواج واقع شده و آثار شرعى بر آن مترتب است و همچنین اگر پس از اطلاع از اجراى صیغه و قبل از انقضاى آن سکوت اختیار نموده باشید که ناشى از رضایت باشد و در هر صورت رعایت احتیاط در این مسأله مطلوب است.
اجازه پدر در عقد دختر
سؤال: در حدود 3 سال است که من و دختر عمویم به هم علاقه‌مندیم. سال قبل به خواستگارى او رفتم و بعد از انجام آزمایش قرار بر این شد که تا اتمام درس همدیگر صبر کنیم. آیا ازدواج موقت در شرایط فعلى بدون اطلاع خانواده با شرط نداشتن رابطه جنسى جایز است؟
پاسخ: بنابر احتیاط واجب ازدواج ولو موقّت باید با اجازه ولىّ شرعى دختر باشد.
إذن ولى در ازدواج با مسیحى باکره
سؤال: آیا متعه با یک زن جوان مسیحى بدون اجازه والدینش جایز است؟
پاسخ:نکاح موقّت با دختر مسیحى اشکال ندارد ولى اگر باکره باشد بنابر احتیاط اذن پدر شرط است.
سقوط اجازه پدر یا جدّ پدرى
سؤال: دخترى که دم بخت است و موقع ازدواج او رسیده است اگر ولىّ قانونى او (یعنى پدر و جدّ پدرى) یا مفقودالاثر باشند یا حضور داشته باشند و با ازدواج چنین دخترى مخالفت داشته باشند در صورتى که شوهر هم‌کفو او محسوب شده و توانایى فراهم آوردن امکانات چنین ازدواجى را از نظر مادر دختر و معرفین داشته باشد، از نظر حضرتعالى آیا یکى از سر دفتران ازدواج مى‌تواند چنین ازدواجى را ثبت و امضاء نماید یا خیر؟
پاسخ: ازدواج دختر باکره موقوف بر اجازه پدر یا جدّ پدرى است ولى اگر پدر و جدّ پدرى مفقود باشند یا در سفر باشند و دسترسى به آنان نباشد در این صورت احتیاج به اجازه‌ى آنان نیست و همچنین اگر با میل دختر به ازدواج، کفو شرعى و عرفى وى از او خواستگارى کند و پدر و جدّ پدرى از اجازه‌ى چنین ازدواجى امتناع ورزند و پاى کفو شرعى و عرفى دیگرى که مورد قبول پدر یا جدّ پدرى باشد در میان نباشد، در این صورت ولایت پدر و جدّ پدرى ساقط است و ازدواج دختر نیاز به اجازه آنان ندارد.
ازدواج دختر فاقد ولىّ به جهت محرمیّت
سؤال1: آیا مى‌توان دختر باکره‌‌اى را که فاقد پدر و جدّ پدرى مى‌باشد براى محرمیّت، به عقد فرزند نوزاد پسر مردى که به منزل آنها تردد دارد (اعم از فامیل و...) درآورد؟
سؤال2: در صورت خوانده شدن مجرّد عقد در قبل، آیا آنها به هم محرم بوده و آن دختر عروس آن مرد و مادرش مادر زن نوزاد محسوب مىشود؟
سؤال3: محرمیت و ازدواج آنها در آینده با یکدیگر چه حکمى دارد؟
پاسخ: دختر بالغه رشیده که پدر و جدّ پدرى ندارد اختیار ازدواجش با خودش است و نیاز به اجازه کسى ندارد، ولى در تزویج او با پسر نابالغ اگر چه شیرخوار باشد، باید با ولایت پدر پسر باشد، و عقدى که به قصد جدّى تزویج و به نحو صحیح خوانده شده، تمام آثار شرعى آن بر آن مترتب است.
عقد فضولی
سؤال: آیا صیغه نکاح به گونه فضولى صحیح است؟
پاسخ:صیغه نکاح فضولى با اجازه متأخر (بعدى) تصحیح مىشود.
عقد موقّت به شرط محرمیت محدود
سؤال: سوالیکه من داشتم این است که آیا شخصى مى‌تواند زنى را به عقد موقت خود در آورد با این شرط که ده روز اول هر ماه بر هم محرم شوند؟
پاسخ: صحیح نیست.
عدم رضایت زن به مدت عقد متعه
سؤال: اگر زنى مردى را وکیل کند که او را [مثلاً] دو روزه عقد کند و مرد فضولى کرده و او را سه روزه عقد کند ولى زن رضایت ندهد آیا عقد باطل است یا فقط مدت اضافى آن محکوم به بطلان است؟
پاسخ: عقد مزبور که برخلاف وکالت انجام گرفته و زن آن را امضاء نکرده است، باطل است.
فسخ ازدواج به خاطر بچه‌دار نشدن
سؤال: آیا عدم توانایى مرد براى بچه‌دار شدن مى‌تواند باعث فسخ ازدواج شود؟
پاسخ: این مورد از موارد فسخ نمى‌باشد، بلکه جدایى زن در وضعیّت مذکور، نیاز به طلاق دارد و طلاق در اختیار مرد است و زن در صورتى که ادامه زندگى براى او عسر و حرج باشد، مى‌تواند به حاکم شرع مراجعه نماید.
آشکار شدن عدم بکارت دختر بعد از عقد
سؤال: اگر پس از جارى شدن صیغه عقد دائم معلوم شود که دختر باکره نبوده آیا عقد باطل است؟ و نیازى به خواندن صیغه طلاق است؟
پاسخ: عیب مذکور به خودى خود موجب فسخ نکاح نیست.
وجوب فسخ به علت تدلیس در ازدواج
سؤال: تدلیس در ازدواج در چه صورت موجب حق فسخ مى‌گردد؟
پاسخ: اگر وجود صفت کمال یا سلامت از عیوب و نقائص در ضمن عقد، شرط یا دختر توصیف به آن شده باشد و یا قبل از عقد ذکر گردیده و عقد مبنى بر آن واقع شده باشد و سپس خلاف آن ثابت شود، زوج حق فسخ عقد را دارد و اگر دخول شده و مُدَلِّس (فریب دهنده) زوجه بوده، استحقاق مهر را ندارد و اگر مُدَلِّس غیر زوجه بوده، مهرالمسمّى (مهریه‌اى که هنگام عقد مشخص شده) را استحقاق دارد و زوج بعد از پرداخت مهر به زوجه، مى‌تواند به مُدَلِّس رجوع و از او اخذ نماید.
تدلیس در ازدواج
سؤال: اینجانب در سال گذشته با دوشیزه‌‌اى آشنا شده و ایشان را بطور رسمى به عقد خویش درآوردم. نامبرده خود را قبل از ازدواج دیپلمه معرفى نموده بود که بعد از ازدواج متوجه شدم به من دروغ گفته است مى‌خواستم بدانم آیا عمل ایشان مصداق تدلیس در ازدواج مى‌باشد و آیا درست است بواسطه این عمل عقد نکاح را فسخ نمایم؟
پاسخ: عمل مذکور تدلیس محسوب نمى‌شود و موجب فسخ نکاح نمى‌باشد.
تخلّف از شرطِ نداشتن همسر و فرزند
سؤال: هرگاه شخصى به خواستگارى دخترى برود و بگوید همسر و فرزندى ندارم و دختر با این شرط آماده ازدواج با او شود و بعد از عقد معلوم شود که مرد دروغ گفته است آیا زن حق فسخ دارد؟
پاسخ: اگر عنوان تدلیس پیدا کند بطورى که عقد مبنى بر آن واقع شده باشد، دختر حق فسخ دارد
قبول مهریه سنگین تحت شرایط حاکم بر مجلس خواستگارى
سؤال: من براى خواستگارى و ازدواج اقدام کردم و در موقع تعیین مهریه با مشکل روبرو شدم به طورى که در ظاهر و با اکراه و بخاطر شرایط حاکم بر مراسم با مبلغ مهریه پیش نهادى که 500 سکه بود موافقت کردم سوالم این بود که مسئله مهریه از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر داماد با رضایت خود مبلغ زیادى را مَهر قرار دهد و عقد ازدواج بر طبق آن مهریه خوانده شود، آن مقدار مَهر بر عهده شوهر لازم مىشود.
تغییر شرایط مهریه
سؤال: در خصوص شرایط مهریه مى‌خواستم بدانم آیا از نظر شرعى تغییر شرط عندالمطالبه بودن به عندالاستطاعه بودن چگونه است؟
پاسخ: با توافق زوجه بلامانع است.
معلوم نبودن طرح سکه مهریه
سؤال: اگر در عقدنامه (عقد دائم) مشخص نشده باشد ملاک مهریه، سکه طرح قدیم است یا جدید آیا عقد بر آن صحیح است؟
پاسخ: در فرض سوال اگر تعیین یکى از آن دو ـ هر چند با متعارف بودن آن ـ ممکن نیست، عقد صحیح است و شوهر باید مهرالمثل را بپردازد.
قراردادهاى بعد از عقد در مورد پرداخت مهریه
سؤال: مردى از دنیا رفته است و مهریه همسرش هشت میلیون تومان بوده است. قبل از ازدواج در مورد سه دانگ خانه که فقط زمین آن موجود و مال زوج بوده است توافق شده بود که مهر زن باشد در حالیکه هنوز خانه ساخته نشده بود. چیزى که زوج نوشته و در حضور چند شاهد امضاء کرده به قرار ذیل است:
«اینجانب بطور شرعى و قانونى ملزم مى‌شوم هر زمان ساختمان خانه مسکونى خودم واقع در ... تکمیل گردید 3 دانگ مشاع از 6 دانگ آن را به نام همسرم... در یکى از دفاتر اسناد رسمى انتقال دهم و ایشان مبلغ 8 میلیون تومان را رسید نماید». ضمناً در ذیل این برگه پدر شوهر متعهد شده است که 30 سکه به زوجه دهد (تعهد بعد از عقد) که هنوز به وى نداده است.
قبل از تقسیم ارث چه چیزى باید به عنوان مهریه به زوجه پرداخت گردد؟ 3 دانگ خانه که هنوز هم تمام نشده است یا 8 میلیون تومان؟ آیا پدر شوهر ملزم به دادن 30 عدد سکه به زوجه مى‌باشد؟
پاسخ: مهریه‌اى را که شوهر بدهکار آن و زن طلبکار آن است خصوص همان مبلغى است که در حین اجراى عقد نکاح، عقد بر آن خوانده شده و با فوت شوهر، زن حق دارد آن مبلغ را از ترکه شوهر مطالبه و دریافت کند، و قرار بعدى شوهر و همچنین قرار بعدى پدر شوهر اعتبار شرعى ندارد و موجب حق مطالبه چیزى براى زوجه نیست
وظیفه زنان نسبت به انجام کارهاى خانه
سؤال: ما در یک کشور خارجى زندگى مى‌کنیم اینجا آقایان همه وظایف و امور خانه را به عهده زنان گذاشته‌اند و زنان در خانه براى خود وقت هیچ فعالیتى ندارند و مواقع تفریح هم براى آنها فراهم نمى‌کنند، این چه حکمى دارد؟
پاسخ: همسران مجاز نیستند زنان خود را مکلف به انجام کارهاى خانه کنند، و زنان شوهردار در کارهاى شخصى خود آزاد هستند و نسبت به شوهرانشان هیچ تکلیفى زائد بر اداى حقوق زناشویى ندارند.
کار کردن زن و مدیون شدن شوهر
سؤال: اگر مرد متأهلى شغل خود را از دست بدهد و زنش براى معاش خانواده بصورت موقت کار کند، آیا شوهر به زنش مدیون خواهد شد؟
پاسخ: زن اگر درآمد کار خود را خودش تبرعاً خرج زندگى مشترک مى کند شوهر ضامن عوض آن نیست ولى اگر به شوهر قرض دهد سپس از طرف شوهر آن را خرج زندگى کند و یا به امر و درخواست شوهر آن را خرج زندگى مشترک کند، شوهر ضامن عوض آن است.
نفقه همسر و حدود آن
سؤال: کلیه مخارج زندگى را در حد توان براى خانواده تهیه مى‌کنم اما بعضاً همسرم تقاضاى پول نقد بصورت ماهیانه مى‌کند و آن را نفقه مى‌داند. آیا این ادعا مورد قبول است؟ آیا هزینه دانشگاه آزاد ایشان که خارج از حد توان است جزء نفقه محسوب مى‌گردد؟
پاسخ: زوجه از باب نفقه بیش از مسکن و لباس و غذاى متعارف و متناسب با شأن خودش و هزینه درمان‌هاى متعارف، حق مطالبه چیزى از شوهر ندارد.
تقدم نفقه زن
سؤال: مادرم پیش یکى از برادرانم زندگى مى‌کند ولى انتظار دارد در برخى مواقع هدیه‌اى یا مؤونه زندگى به او داده شود آیا زن بنده مى‌تواند مانع دادن این هدایا و یا مؤونه اندک بطور ماهانه شود؟
پاسخ: نفقه زن مقدّم است، اگر بیش از نفقه او دارید اختیارش به دست خود شما است.
امتناع از تمکین تا گرفتن مهریه
سؤال: همسر اینجانب معتقد است چون اسلام مى‌گوید کار منزل وظیفه زن نیست لذا من کار نمى‌کنم و در مورد تمکین هم مى‌توانم تا مهریه نگیرم تمکین نکنم. لطفاً مرا راهنمایى کنید.
پاسخ: به طور کلّى زن بعد از عقد و قبل از اولین تمکین مى‌تواند تمکین نکند ـ البته تمکین خاص مراد است ـ تا مهریه خود را وصول نماید ولى بعد از تحقق تمکین ولو یک مرتبه حق امتناع ندارد، و بر زوجه فقط اطاعت از شوهر در امور مربوط به زناشویى واجب است و انجام کارهاى خانه واجب نیست مگر آن که در ضمن عقد چنین شرطى را کرده باشد در هر صورت در چنین مواردى براى زندگى با هم تفاهم داشته و کمک یکدیگر باشید و سعى کنید مثل بقیه مردم زندگى کنید.
برداشتن پول از شوهر به عنوان نفقه
سؤال: شوهرم نفقه‌اى را که به من مى‌دهد کم است لذا من گاهى بدون اطلاع او از جیبش پول بر مى‌دارم و آن را خرج نفقه واجب منزل مى‌کنم، آیا این کار جایز است؟
پاسخ: نفقه واجبه زن گرچه برعهده شوهر است، ولى زن مجاز نیست بدون اجازه از جیب او پول بردارد.
کار کردن زن بدون اجازه شوهر
سؤال: حقیر دختر عموى خویش را به عقد خود درآورده‌ام اما هنوز در خانه پدرى بسر مى‌برد با توجه به اینکه در عقد نامه شرطى درباره‌ى کار ایشان ذکر نشده، مدتى است که بدون اطلاع و رضایت من در نهضت سوادآموزى در یکى از روستاهاى دوردست مشغول بکار شده است، آیا او مى‌تواند بدون رضایت من سر کار برود؟
پاسخ: تا وقتى که دختر، در خانه پدر زندگى مى‌کند، خروج او از خانه پدرى منوط به اجازه شوهر نیست.
ازدواج دائم با اهل کتاب
سؤال: آیا ازدواج دائم با اهل کتاب جایز است؟
پاسخ: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
ازدواج موقت با زن مسیحى
سؤال: من از کشورم و همسرم دور هستم و در بیمارستان محل کارم با زنى مسیحى آشنا شده‌ام آیا طبق نظر معظم له متعه با او برایم جایز است؟ اگر بله باید به او چه بگویم و چه توضیحاتى برایش بدهم تا موافقت کند و این مسئله را با مسائل قانونى و رسمى ازدواج در کشور مطبوعش اشتباه نگیرد چون اگر به او بگویم «دوستى» مى‌پذیرد و این رابطه همه چیز را شامل مىشود ولى اگر بگویم «ازدواج» او این مسئله را با تمامى بارهاى حقوقى و مالى‌اش که در حقوق مدنى اینجا مطرح است تصور مى‌کند. آیا مى‌توانم به او بگویم که این قراردادى بین من و توست تا براى مدت زمان معینى با هم رابطه داشته باشیم؟
پاسخ: به هر حال اگر ازدواج متعه درست به او تفهیم نشود و رضایت به ازدواج متعه بدان نحو که صحیح است ندهد این ازدواج محکوم به بطلان است.
رابطه زن و شوهر پس از اسلام آوردن شوهر
سؤال: من حدود 5 سال پیش به دین اسلام مشرف شدم ولى همسر و فرزندانم معتقد به فرقه مسیحى «مورمن‌ها» هستند من هم قبل از اسلام به همین فرقه معتقد بودم. هر چقدر که من معلومات و اعمال عبادى‌ام را نسبت به اسلام افزایش مى‌دهم، تنش بیشترى در خانواده من ایجاد مىشود. من روى روابط خانوادگى‌ام با شدت بیشترى فعالیت مى‌کنم ولى این مسئله پیشرفت کمى مى‌کند. من چه باید بکنم؟ آیا طلاق گناه خواهد بود؟ اگر طلاق ندهم گناه خواهد بود؟
همسرم به مقدار ملایمى نسبت به اسلام دشمنى مى‌کند. شرایط سختى است.
پاسخ: با فرض اینکه شما و همسرتان هر دو مسیحى بودید و بر طبق آئین دین مسیح ازدواج نمودید با اسلام شما و بقاى همسرتان بر دین مسیحیت این علاقه زوجیت بین شما شرعاً بقوت خود باقى است و نیازى به طلاق و جدائى نیست و در هر صورت اختیار طلاق شرعاً با شوهر است.
روابط زن و مرد بعد از جارى شدن صیغه عقد
سؤال: مى‌خواستم بدانم در معاشرت با همسر شرعى و قانونى به لحاظ جارى شدن عقد دائم چه میزان آزادى وجود دارد در حالیکه هنوز مراسم صورى ازدواج انجام نشده است؟
پاسخ: پس از خوانده شدن عقد نکاح، هرگونه استمتاع بین زن و شوهر جایز است مگر آنکه با توافق طرفین یک نوع استمتاع خاص ممنوع و موکول به شب زفاف شده باشد که در این صورت مرد باید به شرط خود پایبند باشد.
اختلاف سنى در ازدواج
سؤال: آیا ازدواج با دخترى که شش سال از پسر بزرگتر است اشکال دارد؟ ملاک‌هاى یک ازدواج خوب چیست؟
پاسخ: فى نفسه مانع ندارد و ملاک ازدواج خوب آن است که بر اساس ایمان و اخلاق اسلامى استوار باشد.
ازدواج با اهل تسنن
سؤال: آیا ازدواج با دختران سنى جایز است؟
پاسخ: مانع ندارد.
ترک ازدواج بخاطر مشکلات مالى
سؤال: اگر جوانى موقع ازدواجش است ولى به خاطر ترس از مشکلات مالى قادر بر ازدواج نباشد چه باید بکند؟
پاسخ: اگر منظور، ترس از مشکلات مالى در آینده جهت اداره زندگى است، براى آینده توکل به خدایتعالى نماید و روزى را از خدا بداند و چنین ترسى را به دل راه ندهد بلکه بجاى آن کوشش کند کارى پیدا کند که بوسیله آن بتواند امرار معاش نماید.
مخالفت زوج با شاغل بودن زوجه
سؤال: اگر زوجه قبل از ازدواج شاغل بوده باشد و در زمان عقد زوج با توجه به شرایط موجود با شاغل بودن وى موافق بوده باشد اگر پس از گذشت مدتى از شروع زندگى مشترک زوج تشخیص دهد شاغل بودن زوجه به زندگیشان لطمه وارد مى‌کند. آیا زوج مى‌تواند با شاغل بودن زوجه مخالفت کند؟
پاسخ: اگر ضمن عقد شرط کرده باشند، باید به شرط عمل کنند مگر اینکه با هم توافق کنند.
ازدواج با پیروان فرقه اسماعیلىه
سؤال: ازدواج با پیروان اسماعیلیة چه حکمى دارد؟
پاسخ: ازدواج با چنین اشخاصى با رعایت شرایط صحّت ازدواج اگر مستلزم ترتب مفسده نباشد اشکال شرعى ندارد.
ازدواج پدر زن و مادر شوهر
سؤال: اگر پدر همسرم با مادرم ازدواج کند، آیا نکاح من و همسرم صحیح خواهد ماند یا خیر؟
پاسخ: موجب بطلان عقد شما نمى‌شود.
ازدواج زن شیعه با مرد سنى
سؤال: من یک زن شیعه هستم آیا مى‌توانم به جاى یک شیعه با یک سنّى ازدواج کنم؟
پاسخ: ازدواج زن شیعه با مرد سنى اگر خوف خطر براى مذهب نباشد، اشکال ندارد.
برپایى جشن ازدواج و فراهم آوردن مقدمات حرام
سؤال: آیا گرفتن جشن و مراسم ازدواج براى کسى که مى‌داند اغلب اقوام او اهل رعایت احکام شرع نبوده و از منازل خود به قصد شرکت در جشن با آرایش و بدحجاب خارج مى‌شوند محل اشکال است؟ و آیا صاحب مجلس در گناه آنان سهیم نمى‌باشد؟
پاسخ: اصل برپایى جشن و مراسم ازدواج و دعوت از اقوام و دوستان اشکالى ندارد ولى مجاز نیست مقدمات و اسباب حرام را در آن مجلس فراهم نماید و باید واردشدگان را در صورت تحقق موضوع «نهى از منکر»، نهى از منکر نمایند.
نگاه به نامحرم
نگاه به عکس و فیلم همسر
سؤال: آیا به قصد لذت مرد مى‌تواند به عکس یا فیلم همسرش نگاه کند؟
سؤال: اگر همسرش فوت کرده باشد حکم چگونه است؟
پاسخ: نگاه به فیلم یا عکس همسر با قصد لذت مطلقاً جایز است.
نگاه کردن به مو و بدن زنان در فیلم‌ها
سؤال: آیا نگاه کردن به جلوى مو و پیشانى دختران و زنان در فیلم‌ها و برنامه‌هاى تلویزیونى جایز است؟
پاسخ: نظر به موى سر و صورت و حتى بدن دختران و زنان در فیلم‌ها و برنامه‌هاى غیر مستقیم تلویزیونى حکم نظر به نامحرم را ندارد مگر آنکه از روى شهوت و یا موجب مفسده و یا خوف فتنه باشد.
ظهور و چاپ عکس نامحرم
سؤال: ظهور و چاپ عکس‌هاى خانوادگى و یا عروسى که در آنها خانم‌ها با محارم خود و بدون حجاب کامل مى‌باشند توسط عکاسى‌ها چه حکمى دارد؟
پاسخ: ظاهر کردن و چاپ آن نزد عکاسى که آنها را نمى‌شناسد بدون قصد ریبه و لذت و خوف وقوع در فتنه و فساد اشکال ندارد.
دیدن فیلم‌هاى مبتذل
سؤال: حکم دیدن فیلم‌هاى مبتذل چیست؟
پاسخ: دیدن فیلم‌هاى مستهجن و حاوى منکرات، موجب تقویت هواهاى شیطانى نفس، تضعیف اراده و ایمان و زمینه‌ساز ترتب مفاسد و گناهان بوده و به هیچ وجه جایز نیست
نگاه کردن به عورت شخص نمونه دهنده جهت آزمایش اعتیاد
سؤال: با توجه به الزام آزمایش عدم اعتیاد که با نمونه‌گیرى ادرار زوجین مشخص مىشود، فرد کارمند موظف به نگاه مستقیم به عورت فرد مراجعه‌کننده است و زوجین هم باید جهت حصول اطمینان عورت خود را باز بگذارند، تکلیف و وظیفه شرعى ناظر آزمایشگاه و زوجین را ذکر فرمایید.
پاسخ: کشف عورت دیگران و نگاه کردن به آن و وادار کردن صاحب عورت به کشف عورت در برابر دیگران، جایز نیست مگر آنکه ضرورتى مثل رعایت قانون و یا معالجه، آن را اقتضا کند.
عکس‌هاى مبتذل تبلیغاتى
سؤال: حکم شرعى الصاق عکس‌هاى مبتذل بر اجناس با هدف فروش بیش‌تر چیست؟ آیا اسلام به مشتریان هم توصیه به ترک خرید این اجناس را مى‌کند یا نهى دینى فقط به فروشندگان است؟
پاسخ: چاپ، نشر، خرید و فروش و ترویج عکس‌هاى مبتذل و الصاق آنها بر روى اجناس که موجب انحراف و فساد جوانان شده و یکى از مظاهر تهاجم فرهنگی و ترویج فرهنگ منحطّ غرب مى‌باشد، جایز نیست.
فیلم‌هاى داراى مجوز مشتمل بر حرام
سؤال: برخى افراد وقتى از کارى نهى مى‌شوند آن را به دستور یا مجوزى که از بالاتر دارند نسبت داده و لذا خود را معذور مى‌دانند؛ مانند بعضى صاحبان مغازه‌هاى ویدئو کلوپ که فروش فیلم‌هاى مشتمل بر حرام را به مجوز ارشاد مستند مى‌کنند. لطفاً حکم دین اسلام را درباره دستور یا تجویز مقام بالاتر و همچنین عمل فرد زیردست، بیان فرمایید.
پاسخ: صِرف مجوز مذکور، حجّت شرعى بر حلیّت نیست.
دست‌دادن در کشورهاى غیراسلامى
سؤال: در برخى از کشورهاى اسلامى دست‌دادن مرد با زن امرى عادى است و ممانعت از این کار به نحوى توهین به طرف مقابل تلقى مى‌گردد. استدعا دارد حکم شرعى در این‌باره را بیان فرمایید.
پاسخ: دست‌دادن مرد با زن اجنبى و لمس بدن زن بر مرد اجنبى، شرعاً حرام است و امتناع از این عمل به اظهار اینکه چنین برخوردى جزو دستورات دینى اسلام است هیچگونه تلقى توهین به طرف مقابل نخواهد شد و مسلمین موظفند عمل به وظایف شرعى را مقدّم بر همه امور خود بدارند و به هر بهانه اقدام به ترک واجب یا فعل حرام نکنند.
تصاویر مبتذل تزئینى
سؤال: کوپلن‌هایى با عکس‌هاى زنان سر برهنه و با تصاویر رقاصى دسته‌جمعى که توسط آقایان و خانم‌ها بافته مىشود و از آنها در منازل و مغازه‌ها استفاده مى‌کنیم، چه حکمى دارد؟
پاسخ: حکم دائر مدار مفسده‌انگیز بودن آن است.
نگاه به تصویر زن مسلمان
سؤال1: آیا نگاه کردن به تصویر زن مسلمانى که او را مى‌شناسیم بدون قصد لذت و خوف گناه، جایز است یا خیر؟ (با این فرض که تصویر غیرمستقیم و بدون پوشش کامل مى‌باشد)
سؤال2: قید شناختن به چه معنایى است؟ آیا صِرف دانستن نام و تشخیص قیافه و چهره کافى است یا خیر؟
ج1) در فرض مرقوم جایز نیست.
ج2) همین قدر که بداند او کیست، کافى است.
پوشش لازم براى زنان
سؤال: در مسأله پوشش بانوان:
الف: آیا بازگذاشتن وجه و کفین در ملأ عام، براى زن جایز است یا خیر؟
ب: در صورتى که جایز باشد، آیا نگاه مرد نامحرم به وجه و کفین بدون قصد لذت و خوف گناه، جایز است یا خیر؟
ج: نگاه کردن به وجه و کفین گویندگان زن اخبار که به صورت مستقیم پخش مىشود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: الف: در صورتى که آرایش و زینت نداشته باشد، مانعى ندارد.
ب: در فرض مرقوم اشکال ندارد.
ج: اگر آرایش نشده باشد و نگاه همراه با لذت نباشد، اشکال ندارد.
نگاه به اهل کتاب
سؤال: نگاه کردن به اهل کتاب بدون حجاب چه حکمی دارد؟
پاسخ: نظر به عورت زنان اهل ذمّه به هیچ وجه جایز نیست ولى نظر به سایر مواضع بدنشان که عادتشان بر نپوشاندن آن مواضع است، اشکال ندارد.
بردن بدحجاب به اماکن عمومى
سؤال: اگر ما کسى را که به حجابش توجه ندارد به پارک ببریم گناه او گردن ما هم هست؟
پاسخ: با علم به اینکه در معرض دید نامحرم قرار مى‌گیرد اگر چنین کارى انجام دهید، گناهکار محسوب مى‌شوید.
دیدن و لمس مجسمه انسان
سؤال: در برخى از فروشگاه‌هاى لباس مجسمه‌هایى قرار دارند که خیلى شبیه انسان هستند و در حالت عریان حالت‌هاى یک انسان واقعى را تداعى مى‌کنند آیا دیدن و لمس این مجسمه‌ها اشکال ندارد؟
پاسخ: اگر مفسده نداشته باشد و موجب خوف ارتکاب گناه نباشد، مانع ندارد
ارتباط با نامحرم
حکم تماس بدنى با اهل کتاب
سؤال: آیا دست دادن یا تماس بدنى با اهل کتاب حرام است؟
پاسخ: دست دادن و تماس بدنى مرد با زن نامحرم حرام است اگرچه از اهل کتاب باشد، و دست دادن مرد مسلمان با مردى دیگر هر چند که از اهل کتاب است مانع ندارد.
نزدیکى با زنان اهل کتاب
سؤال: حکم نزدیکى کردن با زنان کافر (غیر اهل کتاب) چیست؟ آیا آنان کنیز به حساب مى‌آیند؟ راه شرعى کدام است؟
پاسخ: نزدیکى با زن کافره اگر از اهل کتاب باشد با اجراى عقد متعه با اجازه او، حکم زوجه را دارد و در غیر این صورت حکم زنامترتب است.
حد ارتباط با نامزد
سؤال: با دخترى نامزد هستم خانواده‌ها هم در جریان هستند آیا مىشود براى هم از طریق اینترنت پیام یا ایمیل بفرستیم؟ روابط ما تا چه حدّى شرعى است؟ (عقد یا صیغه هم به هیچ وجه فعلاً ممکن نیست).
پاسخ: باید از بیان مطالبى که محرّک شهوت و یا مناسب زن و شوهر شرعى باشد، اجتناب کنید.
ارتباط با شخص خنثى
سؤال: به تازگى فهمیدم که یکى از دوستانم دو جنسى مى‌باشد. حکم داشتن رابطه دوستى با این فرد را از نظر شرعى و عرفى بگویید.
پاسخ: اگر محرز باشد واقعاً دو جنسى است اصل ارتباط و معاشرت با وى اشکال ندارد ولکن باید از آنچه که در معاشرت مرد با زن و زن با مرد شرعاً حرام است از قبیل لمس و نظر حرام و مانند آن اجتناب نماید.
حدود ارتباط با نامحرم
سؤال: مستدعى است حدود ارتباط مردان و زنان مسلمان با یکدیگر در عرصه جامعه را بیان فرمایید.
پاسخ: بر هر زن و مرد مکلفى شرعاً واجب است در تماس و نشست و برخاست با جنس مخالف حریم ضوابط شرعى و مقررات اسلامى را دقیقاً مراعات نمایند و از هرگونه عمل و رفتارى که آمیخته به ریبه و یا موجب ترتب فتنه و فساد باشد، جداً احتراز نمایند.
دوچرخه‌سوارى بانوان
سؤال: با توجه به موقعیت کنونى کشورمان، لزوم صرفه‌جویى در مصرف بنزین و سهمیه‌بندى شدن آن، کمک به پاکیزگى هواى محیط زیست و سلامتى افراد جامعه، نظر خود را در مورد دوچرخه‌سوارى بانوان جهت رفت و آمد به محل کار و... البته با رعایت حجاب اسلامى اعلام فرمایید.
پاسخ: خانم‌ها باید از هر کارى که موجب جلب توجه نامحرم مىشود، اجتناب نمایند.
چت‌کردن با نامحرم
سؤال: نظر جنابعالى در مورد چت‌کردن دختر و پسر چیست؟
پاسخ: با توجه به مفاسدى که غالباً بر آن مترتب است، جایز نیست.
فعالیت زنان خلبان در شرکت‌هاى هواپیمایى
سؤال: با توجه به حضور خلبانان زن در برخى از شرکت‌هاى هواپیمایى داخلى، حکم شرعى اشتغال بانوان به عنوان خلبان هواپیماهاى شرکت‌هاى هواپیمایى ایرانى را با توجه به اینکه در هنگام پرواز در کابین خلبان، همزمان خلبان مرد یا مهندسین پرواز نیز حضور دارند و در طول مدت پرواز همواره امکان ورود و خروج مهمان‌داران هواپیما اعم از زن و مرد و سایر عوامل پرواز از جمله مأمورین حراست و امنیت پرواز وجود دارد، بیان فرمایید.
پاسخ: در فرض مرقوم اگر امکان ورود افراد دیگر به کابین خلبان وجود دارد، اجتماع خدمه‌ى پروازى زن و مرد در کابین با رعایت موازین و مقررات شرعى و قانونى مانعى ندارد
محرم و نامحرم
محارم و غیر محارم در صورت ازدواج مجدد
سؤال: همسر اینجانب فوت شده و ازدواج مجدد کرده‌ام دختر همسر اولم در شرف ازدواج است. آیا دامادم نسبت به همسر دومم محرم مىشود؟
پاسخ: داماد شما به همسر دوم شما مَحْرم نمى‌شود.
محرمیت فرزند خوانده
سؤال: مردى داوطلبانه وظیفه بزرگ کردن دخترى را به عهده مى‌گیرد تا اینکه دختر بالغ مىشود. آیا براى این دختر حفظ حجاب جلوى این مرد واجب است؟
پاسخ: صِرف بزرگ کردن دختر محرمیت نمى‌آورد.
شیوه‌هاى مَحْرم کردن بچه شیرخوار
سؤال: از آنجا که بچه‌دار نمى‌شویم پسر 4 تا 6 ماهه را به فرزند خواندگى گرفته‌ایم چه راههایى وجود دارد تا این پسر با همسرم محرم گردد؟
پاسخ: براى ایجاد محرمیت در فرض سوال راههایى موجود است؛ از جمله:
1ـ اگر خواهر این خانم شیر داشته باشد چنانچه با رعایت شرائط مذکور در رساله این بچه را شیر دهد این خانم، خاله او شده و با او محرم است.
2ـ اگر مادر این خانم شیر داشته باشد و به او شیر دهد این بچه برادر رضاعى آن خانم بوده و محرم است.
3- اگر خواهرزاده یا برادرزاده یا زن برادر این خانم به او شیر دهند.
محدوده محرمیت سببى فرزندان
سؤال1: آیا با ازدواج مردى که فرزند پسر دارد با زنى که فرزند دختر دارد, آن پسر و دختر را بر یکدیگر محرم مى‌کند؟
2: آیا آن پسر و دختر بر والدین و اجداد این زن و مرد محرم مى‌شوند؟
ج1) ازدواج آن مرد و زن، موجب محرمیت پسر و دختر نمى‌شود.
ج2) پسر و دخترِ زن و مرد مذکور بر والدین و اجداد این زن و مرد محرم نیستند.
شرایط حصول رضاع شرعى
سؤال: اگر کودک پانزده مرتبه یا یک شبانه روز کامل شیر زنى را بخورد ولى در این مدت غذاى دیگرى هم خورده باشد، آیا این مقدار، باعث محرمیّت مىشود؟
پاسخ: غذا خوردن در بین پانزده مرتبه مانع از تحقق محرمیت نیست ولى در بین یک شبانه‌روز، مانع محسوب مىشود مگر آنکه غذا خوردن به قدرى کم باشد که عرفاً نگویند غذا خورده است.
محرمیت در فرزندانى که از یک پدر و مادر نیستند
سؤال: اگر مردى از زن اول خود فرزند داشته باشد و از زن بعدى نیز فرزنددار شود، و زن دوم هم قبلاً ازدواج نموده و فرزند داشته باشد، و در حال حاضر نیز این زن و مرد فرزند داشته باشند، رابطه محرمیت فرزندان اول زن، فرزندان اول مرد با هم و با فرزندان حال حاضر این زن و مرد چگونه است؟
پاسخ: فرزندانى که مرد از زن اول دارد با فرزندانى که از زن دوّم دارد، مَحْرم مى‌باشند و فرزندانى که زن دوم از ازدواج قبلى دارد با فرزندانى که زن دوم از این مرد دارد، محرم مى‌باشند ولى نسبت به فرزندانى که مرد از زن اول دارد، مَحرم نمى‌باشند.
محرمیّت زوجین بعد از مرگ یکى از آنها
سؤال: آیا با فرض سوال به مجرّد مرگ، محرمیّت زایل نمى‌شود.
مقدار مجاز لمس بدن محارم
سؤال: مقدار مجاز لمس بدن محارم چقدر است؟
پاسخ: هر موضع از بدن محارم که نظر کردن به آن جایز است، لمس آن هم بدون قصد ریبه اشکال ندارد
حجاب و پوشش
الزام به حجاب
سؤال: اگر همسر حجاب را رعایت نکند آیا باید شوهر، او را با دعوا و درگیرى به رعایت حجاب وادار کند؟
پاسخ: در رعایت حجاب واجب و انجام سایر تکالیف شرعیه، شوهر حق دعوى و درگیرى و کتک کارى ندارد، و فقط مجاز است با ملایمت، امر به معروف و نهى از منکر زبانى نماید.
مقدار حجاب زنان
سؤال: زنان زیادى را دیده‌ام که حجاب‌هاى متفاوتى دارند حال مى‌خواهم بدانم پوشش زنان چگونه باید باشد؟
پاسخ: زنان بجز صورت به مقدارى که شستن آن در وضو واجب است و دست‌ها از سر انگشتان تا مچ، بقیّه اعضاى بدن خود را باید از نامحرم بپوشانند.
حجاب پیران
سؤال: آیا زنان پیر باید رعایت حجاب کنند؟
پاسخ: بلى واجب است.
حجاب و نگاه و آرایش خانم‌هاى مجرد
سؤال: دختران باکره قبل از ازدواج تا چه میزان مى‌توانند آرایش کنند؟ مثلاً آیا مجاز به گرفتن موهاى صورت و یا گرفتن ابرو هستند؟
پاسخ: فى نفسه مانع ندارد ولى اگر بر این کار مفسده‌اى مترتب شود و یا در معرض دید نامحرم باشند، جایز نیست.
نگهدارى از شخص مکلّف فلج
سؤال: نوجوانى 15 ساله که داراى عقل و شعور مى‌باشد و نفع و نقصان و خوبى و بدى را درک مى‌کند، از نظر جسمى صددرصد فلج است و هیچگونه فعالیت جسمى را نمى‌تواند انجام دهد. از غذا خوردن گرفته تا رفتن به دستشویى و طهارت و... همه کارهایش را تا کنون مادرش انجام مى‌داده است. در حال حاضر او به حدّ بلوغ رسیده است. تکالیف شرعى او چگونه خواهد شد؟ نگاه مادر به اعضاى مخصوصه بدن او در حال نظافت چه حکمى دارد؟ در صورت مکلف بودن، او چگونه نماز، طهارت و وضو را انجام دهد؟
پاسخ: در فرض سؤال باید تکالیف شرعى همچون وضو و نماز را در حدّ توان ولو با کمک گرفتن از دیگران انجام دهد ولى براى تخلى با وجود فرد هم‌جنس (مانند پدر)، هم‌جنس باید به او کمک کند و حتى‌الامکان با استفاده از آینه و دستکش از نگاه مستقیم به عورت و لمس آن خوددارى نماید.
پوشاندن بینى بعد از عمل زیبایى
سؤال: آیا کسى که عمل انحراف بینى همراه با عمل زیبایى انجام مى‌دهد موظف به پوشانیدن بینى خود مىشود؟
پاسخ:در فرض سؤال پوشاندن بینى واجب نیست مگر آنکه عمل زیبایى، عرفاً زینت محسوب شود.
تاتو کردن ابرو
سؤال: حکم حضرتعالى درباره تاتو کردن ابرو براى زنان چیست؟
پاسخ: مانع ندارد، و اگر در نظر عرف زینت محسوب مىشود باید از نامحرم بپوشانند.
پوشاندن زینت و آرایش بانوان
سؤال: آن مقدار از زیور زنان که ظاهر است مثل حلقه نامزدى، آرایش معمولى ابروان و ... آیا واجب است پوشانده شود؟
پاسخ: هر آنچه عرفاً زینت محسوب مىشود باید از نگاه نامحرم پوشانیده شود.
پوشیدن لباس آستین کوتاه براى مردان
سؤال: پوشیدن لباس آستین کوتاه براى مرد چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر مستلزم مفسده باشد، جایز نیست.
محدوده حجاب صورت براى زن
سؤال: آیا چانه جزو محدوده حجاب زنان به حساب مى‌آید؟ اگر به حساب مى‌آید لطفاً محدوده آن را مشخص کنید.
پاسخ: چانه نیز جزو صورت محسوب شده و مقدارى از آن که در ظاهر صورت قرار گرفته پوشش لازم نیست ولى زیر چانه باید پوشانده شود.
استفاده از سرمه براى خانم‌ها
سؤال: آیا براى خانم‌ها استفاده از سرمه‌ى چشم در صورت رؤیت آن توسط نامحرم اشکال دارد؟
پاسخ: اگر زینت باشد و موجب جلب توجه نامحرم گردد، اشکال دارد.
استفاده مردان از سنگ‌هاى تزئینى
سؤال: استفاده مردان از سنگهایى از قبیل زمرد، فلوریت و... به عنوان دستبند یا مدال چه حکمى دارد؟
پاسخ: فى نفسه اشکال ندارد.
عینک دودى براى زنان
سؤال: آیا زدن عینک دودى در فصل تابستان براى یک خانم چادرى اشکال دارد؟
پاسخ: اشکال ندارد مگر آنکه بگونه‌اى باشد که جلب توجه نامحرم نماید.
استفاده از کرمهاى ضد آفتاب و عطر
سؤال: زدن کرمهاى ضد آفتاب در فصل گرما با توجه به بوى آنها چه حکمى دارد؟ و زدن عطر در این فصل براى جلوگیرى از بوى عرق بدن چه حکمى دارد؟
پاسخ: فى نفسه مانع ندارد ولى اگر جلب توجه نامحرم مى‌کند باید از کنار نامحرم عبور نکند.
کاشت ناخن مصنوعى
سؤال: کاشت ناخن مصنوعى براى بانوان چه حکمى دارد؟
پاسخ: کاشت ناخن فى نفسه اشکال ندارد و با فرض صدق زینت، باید از نامحرم پوشانده شود.
شرکت در مجالس عروسى
سؤال1: شرکت در مجالس عروسى که مى‌دانم در آن از موسیقى‌هاى غیرمجاز استفاده مىشود و رقص نیز در این‌طور مجالس مرسوم است، چه حکمى دارد؟
سؤال2: شرکت در مجالس عروسى مختلط، در حالى که بعضى زنان لباس مبتذل به تن دارند، با رعایت حجاب کامل خودم چگونه است؟
سؤال3: اگر عدم شرکت اینجانب در مجلس عروسى بى‌احترامى به دعوت کننده محسوب شود، آیا لازم است با تقیّد، در مجلس آنها شرکت کنم؟
سؤال4: پوشیدن لباس نیمه‌لخت زن در مقابل زن و آرایش زن در بین زنان به‌طورى که تا حدى مورد توجه دیگر زنان شود، آیا جایز است؟
ج1) در فرض مرقوم شرکت در آن جایز نیست.
ج2) در صورتى که حضور شما تأیید گناه محسوب شود، نباید شرکت کنید.
ج3) امر مذکور مجوز انجام گناه نمى‌شود.
ج4) اگر مفسده نداشته باشد، مانعى ندارد.
سؤال: با توجه به ممنوعیت حجاب شرعى در برخى از کشورهاى غیراسلامى، ادامه‌ى اشتغال و تحصیل براى بسیارى از خواهران ره‌یافته با اشکال روبرو شده است؛ و از سوى دیگر نهى آنان از ادامه تحصیل و کار، سواى این که براى آنها خسارت معنوى و مادى در پى دارد موجب وهن مذهب نیز مى‌گردد. تکلیف شرعى مؤمنات در این‌گونه جوامع را بیان فرمایید.
پاسخ: اگر ترک تحصیل، غیرقابل تحمل و یا حرجى باشد، ادامه‌ى تحصیل مانع ندارد ولکن باید در حفظ حجاب به مقدارى که میسّر است کوشش نماید
سرمه کشیدن براى مردان
سؤال: به نظر جنابعالى کشیدن سرمه براى مرد چه حکمى دارد آیا مى‌تواند بکشد؟
پاسخ: فى نفسه اشکالى ندارد.
پوشیدن لباس سیاه در عزادارى ها
سؤال: آیا پوشیدن لباس مشکى جهت عزادارى امام حسین (علیه السلام) و سایر امامان استحباب دارد؟
پاسخ: بطور کلى پوشیدن لباس مشکى اگر براى تعظیم شعائر باشد، داراى اجر و ثواب خواهد بود.
آرایش زنى که خود را در معرض دید نامحرم قرار مى‌دهد
سؤال: آیا خانمى که شغل آرایشگرى دارد، مى‌تواند خانم‌هایى را آرایش کند که مى‌داند به نامحرم نشان مى‌دهند؟ و همچنین کاشت ناخن توسط او جایز است؟ (با توجه به اینکه با انجام آن، سبب مىشود که مدتى وضو و غسل شخص به صورت جبیره شود.)
پاسخ: اگر آرایشگر مى‌داند که کار او در جهت حرام بهره‌بردارى مىشود، جایز نیست چنین آرایشى را انجام دهد، حکم کاشتن ناخن که احیاناً موجب وضو و غسل جبیره‌اى مىشود، در بالا گذشت.
تشبّه زن به مرد در آرایش مو و لباس
سؤال: آیا کوتاه کردن موى سر در خانم‌ها شبیه آقایان یا لباس پوشیدن شبیه آقایان و یا امورى از این قبیل بدون قصد تشبه به آقایان براى خانم‌ها اشکال دارد؟
پاسخ: بدون قصد تشبه و بدون آن که شبیه مردان شوند، مانعى ندارد.
بلند کردن مو براى مرد
سؤال. بلند کردن مو براى آقایان چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر بخواهد خود را شبیه به زنان کند، جایز نیست
http://portal.anhar.irبه نقل از سایت معظم له