بحران جنسی و دعوا بر سر یک راه حل(متعه)
بنام خالق عشق
نواختن بر بانگ مخالفت‌ها و اظهار نظرهای درست و نادرست پیرامون مسئله «ازدواج موقت»، اتفاق جدید و غیرقابل پیش‌بینی در جامعه ما نیست. هر چند سال یکبار یکی از بزرگان و صاحب‌منصبان جامعه به هزار و یک دلیل منطقی و غیرمنطقی در مقابل علامت سئوال بزرگ مشکلات جوانان، راه حلی می‌گذارد که مستقیم و غیرمستقیم به روی‌آوردن و گسترش فرهنگ این‌گونه ازدواج در جامعه منتهی می‌شود. اما هر بار بدون اندک قدمی به سمت اجرایی شدن، با جنگ و نزاع مخالفان و جبهه‌گیری موافقان روبه‌رو و بدون هیچ نتیجه‌ای به سرنوشتی همانند سایر طرح‌های نیمه‌کاره دچار می‌شود و در ورطه بلاتکلیفی فرو می‌رود.
پرونده 19 ساله طرح ازدواج موقت در جامعه، نقاط عطف بسیاری را در متن خود جای داده است:
موج اول؛ جرقه ازدواج موقت در دوره ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی
خطبه اول نمازجمعه تهران در نهمین روز از آذر 69، بستری بود که در آن برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب، سکوتی چندین و چند ساله پیرامون نیازهای جنسی جوانان شکسته شد و به قول بسیاری، قبح بسیاری از تابوهای اخلاقی که تا آن زمان به حرمت انقلاب و جنگ تحمیلی حفظ شده بود، با سخنان رییس‌جمهور وقت، فرو ریخت.
در آن زمان هاشمی رفسنجانی ابراز کرده بود: «متاسفانه فرهنگ جامعه ما طوری شده که همه خیال می‌کنند کسانی که به هر دلیل از مسئله ارضای غرایض جنسی عقب می‌مانند، انسان‌های متعهد و صبوری هستند، اما خدا و اسلام این‌چنین از ما نخواسته‌اند.»
رییس‌جمهور وقت سپس با انتقاد از عرف جامعه گفته بود: «اکنون عرف جامعه ما این است که جوانان ما اگر بخواهند تقوی را ملاحظه کنند باید تا 25 یا 30 سالگی و تا آن موقعی که بتوانند خانه و زندگی و کاری درست بکنند، محروم از اشباع غرایض جنسی‌شان باشند.»
او سپس ادامه داده بود: «ما نه در زندگی‌مان می‌توانیم مانند غربی‌ها بی‌بندوبار باشیم، نه نیاز داریم که این‌گونه زندگی کنیم، چون اسلام ما، راه درست را از طریق «ازدواج موقت» به ما نشان داده است. ما باید واقعا این سنت‌های غلط، فرهنگ‌های تحمیلی، این ریاضت‌های بی جایی که بر قشر جوان مظلوم ما تحمیل شده است را باز کنیم.»
مطرح ساختن بحث ازدواج موقت برای نخستین‌بار آن هم از تریبون نماز جمعه و تشویق آن از طرف رییس‌جمهور کافی بود تا بازار انواع و اقسام مخالفت‌ها داغ شود و به تبع آن، موافقان را نیز به میدان آورد.
«م.س.س»، مولف ناشناس کتاب «تحلیلی بر گفتار ریاست‌جمهوری پیرامون ازدواج موقت» به بیان اعتراض‌ها و مخالفت‌ها پیرامون آن پرداخته و نوشته است: «عده‌ای زمان بیان چنین مسئله‌ای را مناسب ندانسته و معتقد بودند که مطرح کردن ازدواج موقت، خوب است ولی در موقعیتی که ما هنوز گرفتار مشکلات گوناگون جنگ تحمیلی هستیم، شایسته نیست. اعتراض برخی‌ها هم این است که می‌گویند ترویج ازدواج موقت از سوی رییس‌جمهوری‌مان با کنترل جمعیتی که ما در صدد آنیم، منافات دارد چون طبق راه کارهای ایشان، ازدواج موقت، هر جا و هر وقت به آسانی صورت می‌گیرد و موجب رشد جمعیت می‌شود.»
این مؤلف درباره نظر برخی دیگر پیرامون سخنان رییس‌جمهور آورده است: «عده‌ای از معترضین معتقدند دختر و پسری که ازدواج موقت کنند از «ازدواج ایده‌آل» محروم می‌شوند، چون هنگام ازدواج هیچ پسر و دختری حاضر نیست با فردی که با دیگری ازدواج موقت داشته است، ازدواج کند.»
از سوی دیگر، روزنامه‌های کثیرالانتشار آن دوره هم نسبت به طرح این بحث سکوت نکردند و هریک به‌نوبه خود بر طبل موافقت‌ها و مخالفت‌ها نواختند.
روزنامه کیهان در واکنش به سخنان هاشمی، سلسله گزارش‌هایی را در مورد مسایل جوانان و ازدواج موقت ترتیب داد و با ارزیابی ازدواج موقت از دیدگاه کارشناسان مختلف به آسیب‌شناسی سخنان وی پرداخت.
این روزنامه در 21 آذر 1369 نوشت: «مسئله ازدواج موقت، به‌عنوان جایگزینی مقطعی برای رفع نیازهای جوانان، در شرایطی که ما ابتدایی‌ترین انطباق‌های فرهنگی را آغاز نکرده‌ایم، درست مثل آن است که به ظرف بلورینی که از درون تحت فشار شدید محتوای خویش است، ضربه‌ای شکننده وارد کنیم.»
روزنامه اطلاعات نیز در شماره 17 آذرماه سال 69 به مخالفت با این مسئله پرداخت: «هدف از ازدواج برای انسان‌ها بیشتر از این‌که ارضای غرایز جنسی و نیز بقای نسل باشد، ایجاد محیط و کانونی امن و آرام و داشتن همسر است. اگر غریزه جنسی بدون ازدواج دائم و تشکیل خانه و خانواده ارضا شود، انگیزه تشکیل خانواده و پذیرش مسئولیت اداره خانوده بسیار ضعیف می‌شود.»
اما در کنار همه این مخالفت‌ها، مسئولان، روحانیون و مراجع مختلفی بودند که به جای دامن زدن به مخالفت‌ها، گسترش «ازدواج موقت» را به نفع جامعه دانسته و آن را اتفاقی مهم در کاهش فساد در جامعه قلمداد کردند.
آیت‌ا... مرتضی مقتدایی، رییس وقت دیوان عالی کشور، نیز در این رابطه گفته بود: «مطالبی که جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای هاشمی رفسنجانی در خطبه‌های نماز جمعه مطرح فرمودند را با دقت گوش کردم. مطالب ایشان مستند و براساس موازین فقهی و شرعی بوده و به نظر من اشکالی به مطلب ایشان نیست. البته آن‌چه ما برداشت می‌کنیم، ازدواج موقت در جایی است که فرد نکاح دائم ندارد...»
علی‌رغم مخالفت‌های عده بی‌شماری از زنان که سخنان رییس‌جمهور را اهانت به شخصیت و حرمت زن تلقی می‌کردند، مریم بهروزی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، اعلام کرد: «متعه یا ازدواج موقت، فی‌نفسه چیز خوبی است. به نظر من علی‌رغم برداشت‌های سویی که از این حکم الهی هست، این حکم کاملا به نفع زن است. به نظر من اگر ریاست‌جمهوری این را مطرح کردند، به علت این است که ما می‌خواهیم انقلابمان را با تمام خصوصیات آن به جهان صادر کنیم، چون ما مدعی حکومت جهانی هستیم و خود این مسئله فساد و فحشا و ضررهایی که در این مورد به جوامع می‌رسد مورد سئوال است که باید چکار کرد؟ این‌جا اسلام می‌گوید ما راه داریم که هم عمل مباح انجام شود و هیچ خطری جامعه را تهدید نکند...»
موج دوم؛ پیشنهاد طرح خانه عفاف
بحث تشکیل خانه‌های عفاف، که عده‌ای طرح‌ریزی آن را به سال 73 یعنی سه سال بعد از سخنان رییس‌جمهور می‌دانند، به‌طور رسمی از سال 81، در رسانه‌ها و محافل مطبوعاتی گوناگون مطرح شد و بار دیگر مخالفت‌های بسیاری را در پی داشت.
انتشار این خبر همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، واکنش‌ها و بازتاب‌های بسیار تند محافل سیاسی، مذهبی را درپی داشت و از همه مهمتر با مخالفت بسیار شدید فعالان حوزه زنان روبه‌رو شد. به‌نحوی که به فاصله چند روز پس از انتشار خبر، موج اعتراض‌ها به جایی رسید که همه آن را تکذیب کردند و آن‌گونه که از اخبار و اطلاعات بر می‌آید، حتی طراحان آن نیز اجازه نیافتند به تبیین و تحلیل طرح خود بپردازند. این‌گونه بود که موضوعی مهم و حیاتی از سوی همه انکار شد و در نهایت با مخالفت رییس‌جمهور وقت، سید محمد خاتمی و مجلس ششم از دستور کار خارج شد.
براساس این طرح، برخی مؤسسات می‌توانستند با ثبت مدت و دریافت اجرت ازدواج موقت، متقاضیان را به هتل‌ها معرفی کنند. در تشریح وظایف این مراکز طبق مطالب انتشاریافته در برخی مطبوعات آن زمان، آمده بود: «پس از ورود افراد موضوع بحث به این مراکز، سعی در ترغیب آن‌ها برای بازگشت به یک زندگی عادی می‌گردد. در غیر این صورت و (اصرار افراد به ادامه روش قبلی) نامبردگان به واحدهای بهداشت، درمان، مشاوره ازدواج، صدور گواهی ازدواج موقت، راهنمایی و در صورت لزوم به اماکنی از قبیل هتل، مسافرخانه و... هدایت می‌شوند.»
برخی مسئولان این طرح، که در هیچ‌یک از منابع اشاره‌ای مستقیم به نام آن‌ها نشده است، نبودن امکان ازدواج دائم برای جوانان را به‌عنوان یکی از مهمترین دلایل تشکیل خانه‌های عفاف ذکر کرده و اعتقاد داشتند که چنان‌چه سیستمی تشکیل شود تا این افراد بتوانند از مجرای شرعی و قانونی رفتار کنند، مشکل فساد در جامعه حل خواهد شد.
عده‌ای دیگر از آنان اظهار داشته بودند که بحث اولیه این طرح در این خصوص بوده که بتوان برخی دستگاه‌های مسئول را به وظیفه‌ای که دارند، آشنا کنند. از آن‌جایی که هیچ یک از دفاتر ثبت رسمی، ثبت ازدواج موقت را با این‌که عمل غیرقانونی و غیرشرعی نیست، به‌راحتی انجام نمی‌دهند و مراکز قانونی نیز استقبالی از افراد متقاضی به عمل نمی‌آورند، این افراد به مراکزی سوق داده می‌شوند که کانون فساد است و به هیچ وجه مسایل بهداشتی و دینی در آن‌ها رعایت نمی‌شود. به گفته آن‌ها طرح تشکیل خانه به دلیل رفع مشکل این سنت پسندیده در اجتماع بوده است.
با این حال، مسئله ازدواج موقت در قالب طرح «خانه عفاف» هم به جایی نرسید و نتیجه‌ای جز بروز اختلاف نظر میان مسئولان در بر نداشت.
موج سوم؛ وزیر کشور از ازدواج موقت می‌گوید
پنج سال پس از فروخوابیدن مخالفت‌ها پیرامون طرح «خانه عفاف»، در 12 خرداد سال 86، باردیگر سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه، به فضایی برای سخنرانی درباره لزوم ازدواج موقت با هدف جلوگیری از فساد تبدیل شد. این‌بار مصطفی پورمحمدی، وزیر کشور دولت نهم بود که دست روی این مسئله حساس و بحرانی گذاشت و اصرار داشت که باید با جسارت، سنت حسنه ازدواج موقت را در جامعه ترویج دهیم. وزیر کشور در آن زمان با اشاره به این‌که بالا رفتن سن ازدواج در کشور باعث به‌وجود آمدن معضلات فراوانی می‌شود، اظهار داشته بود: «درحال حاضر، طیف گسترده‌ای از جمعیت کشور را جوانان با اقتضائات سنی و نیازهای خاص خود تشکیل می‌دهند و ما وظیفه داریم به این نیازها پاسخ گوییم.»
پورمحمدی با اشاره به این‌که در جامعه ما روابط میان دختر و پسر روز به روز در حال افزایش است و ما نمی‌توانیم از کنار این مسئله، چشم‌بسته عبور کنیم، تاکید کرده بود: «اگر نخواهیم برای پاسخگویی به نیاز جنسی جوانانی که امکان ازدواج دائم برایشان فراهم نیست راه‌حل عملی ارایه دهیم، باید منتظر تخلفات و تبعات فراگیر این مشکل باشیم.» اما هنوز یک روز از اظهارات وی نگذشته بود که بسیاری از روزنامه‌ها با تیتر «دفاع وزیر کشور از ازدواج موقت»، بار دیگر بنای مخالفت گذاشتند و سعی در محکوم کردن این سخنان داشتند.
نایب‌رییس کمیسیون فرهنگی مجلس، به‌عنوان اولین فرد نسبت به موضوع ترویج ازدواج موقت در کشور از زبان وزیر کشور واکنش نشان داده و گفته بود: «ازدواج موقت حکمی شرعی است و نمی‌توان با آن مخالفت کرد، اما در شرایط فعلی این حکم باید با برنامه و مطالعه کارشناسی همراه باشد.»
سید محمدرضا میرتاج‌الدینی بر این باور بود که این حکم باید براساس مقتضیات زمان و شرایط روز اندیشیده شود؛ چراکه به دلیل نگاه ناقصی که به ازدواج موقت وجود داشته، اجرای این حکم پیشینه خوبی ندارد. او در ادامه یادآور شده بود: «تنها در صورتی که به این حکم نگاهی اسلامی داشته باشیم و درکنار آن، برنامه‌ای جامع برای تبیین آن در جامعه را فراهم کنیم، خواهیم توانست مشکلات بی بند و باری و فساد را از بین ببریم.» او با بیان این‌که طرح ازدواج موقت برای دخترانی نیست که به‌طور مثال دانشجو یا فارغ‌التحصیل باشند و ازدواج موقت کنند، خاطرنشان کرده بود: «این افراد و حتی پسران برای آینده خود افق‌های طلایی برای زندگی دارند و موضوع طرح فوق، این افراد نیستند، بلکه بیشتر زنان بی‌سرپرست خانوار و افراد مطلقه‌ای هستند که مشکلات اقتصادی دارند و این مشکلات آنان را در مقاطع سختی قرار می‌دهند.» سعید معدنی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه هم پدیده ازدواج موقت را از زمان قدیم متعلق به قشر خاصی عنوان کرده و در مصاحبه‌ای اعلام داشته بود: «همیشه برخورد تبعیضی با زن شده و احترام و شأن او زیر سئوال رفته است.»
از میان نمایندگان زن آن دوره نیز، فاطمه راکعی، مخالفت صریح خود را با این طرح اعلام کرد و معتقد بود که ازدواج موقت، فرصت ازدواج دائم را از دختران سلب می‌کند.
راکعی گفته بود: «خانواده‌های ایرانی به‌راحتی نمی‌پذیرند که دختران آنان ازدواج موقت کرده و سپس در این شرایط رها شوند. مردان به‌راحتی شرایط ازدواج دائم را دارند، اما دختران پس از ازدواج موقت قطعا نمی‌توانند ازدواج دائم داشته باشند.»
به گفته راکعی اگر ازدواج موقت رسمیت پیدا کند، باید نهادی تعیین شود که پی‌گیر سرنوشت فرزندان این نوع ازدواج‌ها شود.
او همچنین با بیان این پرسش که «آیا کسانی که چنین مباحثی را مطرح می‌کنند، فکری برای چنین ازدواج‌هایی کرده‌اند و سرنوشت آنان را در نظر گرفته‌اند؟»، خاطرنشان کرده بود: «طرح چنین موضوعاتی در کشور بدون در نظر گرفتن تمام جوانب آن، کار نادرستی است و عواقب نامطلوبی بر جامعه دارد. برای طرح چنین مسایلی مانند ازدواج موقت باید کارشناسان، حقوقدانان و روانشناسان و فعالان حوزه زنان مشورت کرده و به‌صورت کارشناسی به این مسئله پرداخته شود.»
راکعی تنها زنی نبود که نسبت به این طرح موضعی شدید اتخاذ کرد، فخرالسادات محتشمی پور، مدیرکل سابق دفتر امور زنان وزارت کشور نیز بر این باور بود که طرح ازدواج موقت بیشترین لطمه را به دختران جوان کشور وارد می کند. او عنوان کرده بود که این طرح ها برای حل مشکلات جوانان راهکار مناسبی نیست و بیشتر به منظور پاسخگویی به هوا و هوس برخی مردان برنامه‌ریزی شده است.
اما اظهارنظرها تنها به مخالفان این نوع ازدواج محدود نشد. نماینده بندرعباس در مجلس هفتم، با استقبال از موضوع ازدواج موقت برای کشوری مانند ایران، گفته بود: «قطعا ترویج تعدد زوجات و چند همسری، بسیار بهتر از رواج روابط نامشروع در جامعه است.»
شهریار مشیری در واکنش به اظهارات وزیر کشور در خصوص ازدواج موقت، اعلام داشته بود: «فرهنگسازی در خصوص ازدواج موقت به نظر من در کشوری مثل ایران که چند میلیون خانم در شرایط ازدواج هستند، راهکاری قابل توجه است.»
او حتی به یک اظهار نظر معمولی هم بسنده نکرد و به بیان آمار و ارقامی در این زمینه نیز متوسل شد. عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، آمار زنان ازدواج نکرده و طلاق گرفته که آمادگی ازدواج دارند را حدود 5 میلیون برآورد و ابراز نگرانی کرده بود: «این آمار وحشتناکی است و واقعا سرنوشت این 5 میلیون زن چه می‌شود!»
سخنان وزیر کشور درباره مسئله رفع فساد جامعه به واسطه گسترش فرهنگ ازدواج موقت، از نظر مراجع و روحانیون هم دور نماند. دبیرکل مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم نیز نسبت به طرح ازدواج موقت در جامعه ابراز نگرانی کرده و گفته بود: «در صورت طرح مسئله ازدواج موقت، باید برای عواقب ناشی از آن مانند افزایش سقط جنین و از بین رفتن آبروی خانواده‌ها نیز چاره‌اندیشی شود.»
موسوی تبریزی با اشاره به این‌که مسئله ازدواج موقت بارها از سوی مسئولان کشور مطرح شده، اما هیچ‌گاه به صورت واقع‌بینانه با این موضوع برخورد نشده است، ابراز داشته بود: «موضوع ازدواج موقت سال‌ها پیش از سوی هاشمی رفسنجانی نزد برخی نمایندگان مجلس پنجم نیز مطرح شد؛ اما تاکنون در این زمینه به نتیجه قابل قبولی نرسیده‌ایم.» او اصل ازدواج موقت را شرعاً از ضروریات مذهب دانسته و یادآور شده بود: «ازدواج موقت به معنی آشنا شدن دختر و پسر و عقد مختصری میان آنان است و شاید از این طریق، بخشی از مشکلات جامعه حل شود، اما قطعاً ازدواج موقت راه حل تمام موارد فساد در جامعه نیست.» سرانجام غلامحسین الهام، سخنگوی وقت دولت هم برای خوابیدن تب بحث و جدل‌ها اعلام کرد که سخنان وزیر کشور درباره ازدواج موقت از جایگاه یک روحانی بوده و نظر دولت به‌عنوان قوه مجریه به این گونه نیست. از این رو جدال موافقان و مخالفان طرح ازدواج موقت، این‌بار هم به جایی نرسید و پرونده آن بار دیگر نیمه کاره رها شد تا ماه گذشته علی مطهری برای چندمین بار این پرونده 20 ساله را به جریان اندازد و با نامشروع خواندن روابط دوستی میان دختران و پسران، راه مشروع ازدواج موقت را به‌عنوان بهترین گزینه پیشنهاد دهد بلکه به‌نحوی جلوی گسترش روند دوستی‌های غربی در جامعه گرفته شود. اما...
هاشمی رفسنجانی، رییس‌جمهور وقت برای اولین بار مسئله «ازدواج موقت» را از تریبون نماز جمعه تهران مطرح و از آن به‌عنوان راه حل رفع مشکلات جوانان نام برد.
1369 - موج اول
در سال 1373 «خانه عفاف» طرح‌ریزی شد . طرح «خانه عفاف» که از سال 73 طرح‌ریزی شده بود، مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت که واکنش‌ها و بازتاب‌های بسیار تند محافل سیاسی و مذهبی را درپی داشت.
موج دوم- 1381
مصطفی پورمحمدی، وزیر کشور دولت نهم،
با هدف جلوگیری از فساد اعلام کرد که باید با جسارت، سنت حسنه ازدواج موقت را در
جامعه
ترویج دهیم.
موج سوم- 1386
مطرح شدن دوباره ازدواج موقت از سوی علی مطهری، نماینده مردم تهران و برخی دیگر از نمایندگان در مجلس هشتم، به‌عنوان راه‌حل برون‌رفت از دوستی‌های نامشروع دختران و پسران به شیوه غربی.
موج چهارم
-1388
مرجانه فاطمی
http://www.panjerehweekly.ir/1388/10/19/MainPaper/27/Page/47/